Blog

Hinn 28. júlí 2022 ályktuðu Sameinuðu þjóðirnar í fyrsta sinn um réttindi allra til heilnæms umhverfis og var Ísland meðal þeirra ríkja sem samþykktu ályktunina með yfirgnæfandi meirihluta. Heilnæmt umhverfi er ein af stoðum hagsældar og til að viðhalda heilnæmi umhverfis þarf samfélagið að fyrirbyggja hvers konar heilsuspillandi aðstæður í nærumhverfi fólks, hvort sem það er á heimilum, vinnustöðum, við tómstundir eða annars staðar þar sem fólk fer eða dvelur.Heilsuspillandi aðstæður Orsakir heilsuspillandi aðstæðna eru fjölbreyttar og má sem dæmi nefna smitsjúkdóma, rakaskemmdir í húsnæði, ónæði og skort á góðu hreinlæti. Ógætilega framleidd matvæli og aðrar vörur geta einnig verið heilsuspillandi, s.s. snyrtivörur, lyf, leikföng, fatnaður, húsgögn og byggingarefni. Mengun spillir líka heilsu fólks, t.d. í formi svifryks, ómeðhöndlaðs skólps og losunar spilliefna í vötn og jarðveg. Loftslagsbreytingar vegna losunar gróðurhúsalofttegunda valda svo enn frekari heilsuspillandi aðstæðum, m.a. í formi aukinna flóða, þurrka og gróðurelda.Ábyrgð nærsamfélagsins í 152 ár Frá því Ísland öðlaðist réttinn til sveitarstjórnar árið 1872 hefur það verið skylda fulltrúa nærsamfélagsins að hafa gætur á heilbrigðis-ásigkomulaginu á sínu svæði, þ.e. heilnæmi umhverfis. Upphaflega höfðu hreppsnefndir þetta hlutverk en einnig mátti fela það sérstakri heilbrigðisnefnd sem var yfirleitt skipuð sýslumanni, héraðslækni og bæjarfulltrúa.Heilbrigðissamþykktir sveitarfélaga Heilbrigðisnefndir höfðu framan af takmörkuð úrræði til að framfylgja réttindum íbúa til heilnæms umhverfis en það gjörbreyttist með setningu laga nr. 26 árið 1901 um heilbrigðissamþykktir í kaupstöðum, kauptúnum og sjóþorpum á Íslandi. Líkt og nafn laganna gefur til kynna fengu heilbrigðisnefndir heimild til að setja heilbrigðissamþykktir og innihéldu þær frá upphafi heildstæðar reglur um heilnæmi umhverfis sem tóku á hvers konar heilsuspillandi aðstæðum í nærumhverfi fólks.Heilbrigðisfulltrúar Líkt og upprunaleg samsetning heilbrigðisnefnda gefur til kynna þá krefst hlutverkið valds, fagþekkingar og umboðs nærsamfélagsins. Framan af sáu nefndarmenn alfarið um starfsemina en eftir því sem fólksfjölgun jókst höfðu þeir sífellt minni tíma aflögu frá aðalstörfum sínum. Úr varð hið sérhæfða starf heilbrigðisfulltrúa en sá fyrsti hóf störf í Reykjavík árið 1905 og árið 1940 var öllum sveitarfélögum orðið skylt að ráða heilbrigðisfulltrúa.Heilbrigðiseftirlit ríkisins Fram til ársins 1969 var heilbrigðiseftirlit alfarið í höndum heilbrigðisnefnda undir yfirstjórn Landlæknis en þá var Heilbrigðiseftirlit ríkisins stofnað til að styðja enn frekar við og samræma heilbrigðiseftirlit sveitarfélaga í landinu. Heilbrigðissamþykktir voru t.a.m. samræmdar á landsvísu með heilbrigðisreglugerð, sem í dag heitir reglugerð um hollustuhætti, og þegar nafni stofnunarinnar var breytt í Hollustuvernd ríkisins árið 1981 fluttust sum sérhæfð eftirlitsverkefni til ríkisins, s.s. eftirlit með stærri verksmiðjum og matvælaframleiðslufyrirtækjum. Í dag er Heilbrigðiseftirliti ríkisins skipt upp í Umhverfisstofnun og Matvælastofnun og var það gert eftir að yfirstjórn málaflokksins fluttist frá heilbrigðisráðuneytinu til umhverfisráðuneytisins snemma.Tímabundin afturför Á undanförnum áratug hefur yfirstjórn málaflokksins verið í ólestri og framganga umhverfisráðuneytisins einkennst af skilningsleysi á tilgangi heilbrigðiseftirlits. Sem dæmi hefur verið <a data-mce-href="https://island.is/samradsgatt/mal/1228" href="https://island.is/samradsgatt/mal/1228" target="_blank" rel="noopener">reynt að afnema hæfniskröfur til heilbrigðisfulltrúa</a>, regluverkið gert flóknara með gullhúðun Evróputilskipunar í formi svokallaðrar <a data-mce-href="https://www.visir.is/g/20252740434d/ein-foldun-stjorn-syslu-sem-snerist-upp-i-and-hverfu-sina" href="https://www.visir.is/g/20252740434d/ein-foldun-stjorn-syslu-sem-snerist-upp-i-and-hverfu-sina" target="_blank" rel="noopener">skráningarreglugerðar</a>&nbsp;og lögbundin gerð leiðbeininga til heilbrigðisnefnda hefur verið vanrækt vísvitandi. Þrátt fyrir þessa tímabundnu afturför eftir aldarlangt uppbyggingarstarf verður þörfin á vönduðu heilbrigðiseftirliti alltaf fyrir hendi líkt og nýleg dæmi sýna, s.s. varðandi skólahúsnæði, matvælalagerð, bensínstöðvar og margt fleira.Ákall til ríkisstjórnar og Alþingis Á þingmálalista núverandi ríkisstjórnar 31. mars nk. [2024] er frumvarp um breytingu á lögum um hollustuhætti og mengunarvarnir, nr. 7/1998, þ.e. nýjustu útgáfu upprunalegu laganna um heilbrigðissamþykktir frá árinu 1901, með þeim tilgangi að endurskoða eftirlitskerfið með róttækum hætti. Vandinn er þó sá að í skýrslu starfshópsins sem frumvarpið á að byggja á er lagt til að afnema heilbrigðisnefndir, afleggja hæfniskröfur til heilbrigðisfulltrúa og færa öll verkefni heilbrigðiseftirlits frá sveitarfélögum til ríkis, jafnvel þó að í skýrslunni sé skýrt tekið fram að „ekki [liggi] fyrir upplýsingar um hver áhrif verða ef tiltekinn kostur er valinn“.Til að koma í veg fyrir alvarlega afturför fyrir heilnæmi umhverfis á Íslandi er nauðsynlegt að ríkisstjórnin og Alþingi sendi umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra aftur að teikniborðinu, því þótt vissulega sé þörf á að betrumbæta heilbrigðiseftirlit þá er núverandi áformum ekki viðbjargandi.Pétur Halldórsson heilbrigðisfulltrúi Upprunalega birt í Morgunblaðinu 17. febrúar 2024

Framtíð heilnæms umhverfis á Íslandi

Allir eiga rétt á heilnæmu umhverfi, hvar sem fólk fer eða dvelur, en heilsuspillandi aðstæður geta skapast m.a. í tengslum við smitsjúkdóma, dvöl fólks í húsnæði, slysahættur, hættuleg efni, mengun, ónæði og neysluvörur á borð við matvæli og snyrtivörur. Sveitarfélögum er skylt að fylgjast með heilnæmi umhverfis á sínu svæði, þ.e. sjá um heilbrigðiseftirlit, og felst það í því að vakta, fyrirbyggja og bregðast við hvers konar heilsuspillandi aðstæðum í nærumhverfi fólks. Hlutverkið var fyrst sett í lög árið 1901 og er fjallað um það í lögum um hollustuhætti og mengunarvarnir, nr. 7/1998.Hvað eru heilbrigðisnefndir og heilbrigðisfulltrúar? Heilbrigðisnefndir sveitarfélaga bera ábyrgð á heilbrigðiseftirliti og sveitarstjórnir kjósa í heilbrigðisnefnd eftir hverjar sveitarstjórnarkosningar. Á Íslandi eru 9 heilbrigðisnefndir og sér hver þeirra um heilbrigðiseftirlit á sínu svæði eða landshluta.Heilbrigðisnefndir ráða til sín heilbrigðisfulltrúa sem sjá um daglega framkvæmd heilbrigðiseftirlits í þeirra umboði, s.s. undirbúning leyfisútgáfu og eftirlit með starfsemi, vöktun neysluvatns og loftgæða, vettvangsviðbragð og aðstoð við almenning vegna heilsuspillandi aðstæðna og mengunarslysa, viðbragð vegna matarborinna sjúkdóma, upplýsingagjöf til nærsamfélagsins og frumkvæði að umbótum í þágu heilnæms umhverfis.Saman mynda heilbrigðisnefndir og heilbrigðisfulltrúar stjórnvaldið sem almennt er kallað Heilbrigðiseftirlitið.Hvenær þarf leyfi heilbrigðisnefndar? Starfsemi eða athafnir manna sem hafa teljandi áhrif á heilnæmi umhverfis þurfa leyfi heilbrigðisnefndar áður en starfsemin hefst. Þetta á t.d. við um samkomuhús, gistiþjónustu, snyrtistofur, veitingastaði, þvottahús, snyrtivöruframleiðslu, verkstæði, iðnað, notkun hættulegra efna eða hverskonar meðferð matvæla í atvinnuskyni*.Starfsemi sem er háð leyfi heilbrigðisnefndar getur einnig eftir atvikum þurft leyfi annarra stjórnvalda, s.s. byggingarfulltrúa vegna tiltekinnar notkunar mannvirkis eða sýslumanns vegna viðburða eða sölu áfengis.Hvaða kröfur þarf starfsemi að uppfylla? Stjórnandi viðkomandi starfsemi þarf að þekkja hvaða hættur fylgja starfseminni fyrir heilnæmi umhverfis og gera viðeigandi ráðstafanir. Fyrirbyggja þarf hættur eða draga úr þeim eftir því sem mögulegt er í samræmi við eðli þeirra og umfang, m.a. varðandi hreinlætisaðbúnað, mengunarvarnir og öryggi neysluvara fyrir neytendur.Þetta getur falið í sér að fylgjast með eigin starfsemi á skipulegan hátt, þ.e. með innra eftirliti, til að sannreyna og sýna fram á að starfsemin skapi ekki hættu fyrir almenning, neytendur eða umhverfið. Nánari kröfur eru jafnframt tilgreindar í lögum Alþingis, reglugerðum Stjórnarráðsins, samþykktum heilbrigðisefnda og skilyrðum starfsleyfa.*Starfsemi háð leyfi heilbrigðisnefndar er tilgreind í IV. viðauka laga um hollustuhætti og mengunarvarnir, nr. 7/1998, og 20. gr. laga um matvæli, nr. 1995.

Hvað er heilbrigðiseftirlit?

Kjöthakk sem ekki er nægilega vel eldað getur valdið matarbornum sjúkdómum. Í kjötinu geta verið hættulegar örverur eins og t.d. Escherichia coli og Salmonella sem geta valdið alvarlegum veikindum, sérstaklega hjá viðkvæmum einstaklingum og hjá fólki í áhættuhópum eins og börnum, eldra fólki eða fólki með undirliggjandi sjúkdóma.&nbsp;Það er hægt að koma í veg fyrir að fólk veikist vegna þessara örvera með því að elda og meðhöndla kjötið á réttan hátt.&nbsp;Það er vel þekkt að boðið sé upp á mismunandi eldaðar steikur á veitingastöðum eins og vel steikt (well done), meðal steikt (medium rare) eða lítið steikt (rare). Þá er um að ræða heilan vöðva af kjöti og örverur því aðeins á ysta lagi kjötsins en ekki inni í vöðvanum. Þessar örverur drepast þegar kjötið er steikt eða grillað við háan hita.&nbsp;Það sama á ekki við um eldun á hökkuðu kjöti. Hakkað kjöt á alltaf að vera gegnumsteikt. Þegar kjöt er hakkað dreifast örverur sem áður voru á yfirborði um kjötið. Létt steiking (medium rare, rare) drepur ekki sjúkdómsvaldandi örverur sem geta verið í kjötinu enda nær kjarnhiti ekki nægilegum hita. Til að tryggja að sjúkdómsvaldandi örverur drepist verður að steikja hakkað kjöt í gegn eða þannig að kjarnhitastig nái 75°C þ.m.t. hamborgara.Matvælafyrirtæki bera alltaf ábyrgð á þeim matvælum sem þau selja, einnig í þeim tilvikum þegar viðskiptavinir óska eftir matvælum sem ekki eru gegnumsteikt.&nbsp;Til að draga úr hættunni á að neytendur fái matarborna sjúkdóma af völdum örvera í hamborgurum og öðru hökkuðu kjöti er nauðsynlegt að:&nbsp;<ul style="list-style-type: square;" data-mce-style="list-style-type: square;"><li>Geyma hakkað kjöt við rétt hitastig (0-4°C)</li><li>Gæta að hreinlæti í eldhúsinu þegar hrátt og hakkað kjöt er meðhöndlað</li><li>Koma í veg fyrir krossmengun frá hráu kjöti yfir í önnur hráefni og matvæli tilbúin til neyslu</li><li>Tryggja að starfsfólk í eldhúsi fái fullnægjandi fræðslu og þjálfun</li><li>Þvo vel hendur fyrir matreiðslu og eftir að hafa meðhöndlað hrátt kjöt. (Notkun á einnota hönskum kemur ekki í staðinn fyrir handþvott)</li><li>Þíða hakkað kjöt í kæli við 0-4°C og tryggja að það sé að fullu þiðið áður en það er eldað</li><li>Elda ekki hakkað kjöt sem ekki er að fullu þiðið&nbsp;</li><li>Gegnumsteikja allt hakkað kjöt þannig að kjarnhitinn nái 75°C&nbsp;</li><li>Gera kröfur til birgja um virkt matvælaöryggiskerfi, m.a. um sýnatökur og þrifaeftirlit</li></ul>

Meðferð og eldun á kjöthakki þ.m.t. hamborgurum

Á vordögum 2023 stóð Verkís fyrir morgunverðarfundi um mengaðan jarðveg. Að loknum fundinum tóku nokkrir einstaklingar tal saman um þörf á félagsskap til að ræða um mengaðan jarðveg, vekja athygli á brýnu málefni og lyfta upp og þroska umræðuna. Hópurinn sem tók tal saman ákvað að vinna áfram með þessa hugmynd og undirbúa stofnun félags. Þann 12. &nbsp; &nbsp; &nbsp; febrúar s.l. var félagið FUMÍS – Fagfélag um mengun á Íslandi stofnað með formlegum hætti. Undirbúningshópurinn skipar fyrstu stjórn félagsins og eru það eftirfarandi. Formaður er Erla Guðrún Hafsteinsdóttir, ráðgjafi hjá Verkís, gjaldkeri er Kristín Kröyer sérfræðingur á Umhverfisstofnun, ritari er Guðjón Eggertsson heilbrigðisfulltrúi hjá HER, meðstjórnendur eru Helga Jóna Jónasdóttir verkefnastjóri hjá Vegagerðinni og Ríkharður Friðriksson heilbrigðisfulltrúi hjá HEF, varamaður í stjórn er Halldóra Björk Bergþórsdóttir ráðgjafi hjá VSÓ.&nbsp;<figure id="figure-a6vg6gfpeqlxkfqmn6"><img id="a6vg6gfpeqlxkfqmn6" src="https://cdn.durable.co/blocks/39QtclEg8uctXyroWvAsc6ASHiueLIxK9XoAqeRIXnVwH0F8mHjaJoiugBDJYzzw.png" alt="People in silhouette" title="People in silhouette" class="object-cover bg-gray-100 rounded-lg md:rounded-xl lg:rounded-2xl" style="aspect-ratio: 16/9; object-position: 50% 20%;" data-corners="default" data-aspect="16:9" data-caption="" data-positionx="50%" data-positiony="20%" data-fullwidth="false" data-mce-src="https://cdn.durable.co/blocks/39QtclEg8uctXyroWvAsc6ASHiueLIxK9XoAqeRIXnVwH0F8mHjaJoiugBDJYzzw.png" data-mce-style="aspect-ratio: 16/9; object-position: 50% 20%;"></figure>Sem fyrr segir er FUMÍS fagfélag þar sem einstaklingar eiga aðild að félaginu en bakhjarlar félagsins eru þau fyrirtæki og stofnanir sem stjórnarmeðlimir stafa hjá. Sérstaklega ber að þakka þann stuðning sem Verkís, Vegagerðin og Umhverfisstofnun hafa sýnt starfi félagsins.<h2>Tilgangur og markmið með félaginu</h2>Tilgangur félagsins er að standa fyrir og hvetja til faglegrar umræðu og stuðla að aukinni þekkingu á góðum og vönduðum vinnubrögðum í málefnum mengunar í jarðvegi, yfirborðs- og jarðvatni. Einnig að stuðla að auknu samráði og samstarfi ólíkra aðila í málefnum er varða mengun í jarðvegi, yfirborðs- og jarðvatni og hvetja til faglegra vinnubragða í mengunarmálum á Íslandi.Félaginu er ætlað að ná markmiðum sínum með því að standa fyrir fræðslu, og einnig með því að tengja saman og vera vettvangur ólíkra aðila, sem koma á margan hátt að mengun í jarðvegi og yfirborðs- og jarðvatni. Félagið stendur fyrir og hvetur til faglegrar umræðu og vinnubragða í mengunarmálum og tekur þátt í erlendu samstarfi í málefnum er varða félagið. Að mati stjórnar þarf breiður hópur að koma að umræðu um málefnið s.s. opinberar stofnanir, framkvæmda og uppbyggingaraðila, jarðvinnuverktaka, ráðgjafa, eftirlitsaðilar og fyrirtæki með mengandi starfsemi svo eitthvað sé nefnt.<figure id="figure-3axnt8ye4hlxkfrrqv"><img id="3axnt8ye4hlxkfrrqv" src="https://cdn.durable.co/blocks/30xqLEt8cC0THu61dZaEtULKqpG9xhIPde8KtrEQKK1qfnreucTeJU5s9TjjrUsL.png" alt="A group of protesters walk down a city street during a demonstration. They are wrapped in Catalan flags, with the distinctive red and yellow stripes and blue triangle with a white star, symbolizing their support for Catalonia’s independence. The background shows more protesters, some with flags, and urban buildings lining the street." title="A group of protesters walk down a city street during a demonstration. They are wrapped in Catalan flags, with the distinctive red and yellow stripes and blue triangle with a white star, symbolizing their support for Catalonia’s independence. The background shows more protesters, some with flags, and urban buildings lining the street." class="object-cover bg-gray-100 rounded-lg md:rounded-xl lg:rounded-2xl" style="aspect-ratio: 16/9; object-position: center center;" data-corners="default" data-aspect="16:9" data-caption="" data-positionx="undefined" data-positiony="undefined" data-fullwidth="false" data-mce-src="https://cdn.durable.co/blocks/30xqLEt8cC0THu61dZaEtULKqpG9xhIPde8KtrEQKK1qfnreucTeJU5s9TjjrUsL.png" data-mce-style="aspect-ratio: 16/9; object-position: center center;"></figure>Eins og margir heilbrigðisfulltrúar þekkja vel &nbsp;hefur umræða um mengaðan jarðveg og mengun í jarð- og grunnvatni verið lítil hér á landi og verkfæri í formi laga og reglugerða vantað fyrir eftirlitsaðila að ógleymdri þeirri staðreynd að engar lausnir eða farvegur hefur verið fyrir slíkan úrgang hér á landi. Áskoranir eru fjölmargar og má nefna að bakgrunnsgildi eru ekki til fyrir ýmis mengandi efni í íslenskum jarðvegi, lagaumhverfi hér að landi er ekki fullnægjandi, skortur er á lögbundnum kröfum um ákveðna verkferla í rannsóknum á mengun í jarðvegi, grunn- og yfirborðsvatni, tækjabúnaður til sýnatöku er takmarkandi og engin rannsóknastofa hér á landi getur greint öll sýni. Síðast en ekki síst hefur skort lausnir til meðhöndlunar á menguðum jarðvegi og vatni á Íslandi. Það er mikilvægt að allir aðilar finni til ábyrgðar og hjálpist að við að finna lausnir á áskorunum framtíðar.<h2>Heilbrigðisfulltrúi ávallt í stjórn félagsins</h2>Að mati undirbúningshópsins er mikilvægt að opinberir eftirlitsaðilar séu vel inni í allri umræðu um mengun. Samkvæmt samþykkt um félagið skal ávallt vera einn heilbrigðisfulltrúi og einn fulltrúi Umhverfisstofnunar í stjórn félagsins. Er það hugsað til þess að embættin séu vel upplýst um umræðu um mengaðan jarðveg ásamt því að koma með beinum hætti að þeirri fræðslu og umræðu sem skapast í málaflokknum.<h2>Haustfundur og grunnnámskeið í sýnatöku í menguðum jarðvegi?</h2>Fyrsti fræðsluviðburður félagsins var haldinn 23. apríl. Þar var félagið kynnt, fjallað um lög og reglugerðir varðandi mengun og mengaðan jarðveg og farið yfir áskoranir sem Vegagerðin hefur mætt á höfuðborgarsvæðinu við undirbúning og framkvæmdi vegna mengunar í jarðvegi.<img id="ajc95t78ialxkfsw0r" src="https://cdn.durable.co/blocks/2fsI3OJR5VNDaBBA64UraxmH8Z3sUwfopPW1i1WhkY4I29JUUOeN9jSAwJyxCkyU.png" alt="" title="" class="object-cover bg-gray-100 rounded-lg md:rounded-xl lg:rounded-2xl" style="aspect-ratio: 16/9; object-position: center center;" data-corners="default" data-aspect="16:9" data-caption="" data-positionx="undefined" data-positiony="undefined" data-fullwidth="false" data-mce-src="https://cdn.durable.co/blocks/2fsI3OJR5VNDaBBA64UraxmH8Z3sUwfopPW1i1WhkY4I29JUUOeN9jSAwJyxCkyU.png" data-mce-style="aspect-ratio: 16/9; object-position: center center;">Þann 17. september verður næsti fræðsluviðburður félagsins og verður hann haldinn í sal hjá Verkís að Ofanleiti 3. Yfirskrift viðburðarins er „Hvað verður um mengaðan jarðveg?“ Þar verður rætt um &nbsp; hvort og þá hvaða lausnir eru í boði varðandi mengaðan jarðveg og hvort framtíðarsýn er til í því mikilvæga málefni. Stjórnin vill hvetja til þess að heilbrigðisfulltrúar og annað félagsfólk mæti á eftir föngum á viðburði á vegum félagsins og taki þátt í að skapa umræður um málefnin hverju sinni og einnig til að stuðla að tengslamyndun innan geirans, sem er eitt af markmiðum félagsins. Engu að síður er ljóst ekki eiga allir heimangengt hverju sinni og því er stefnt að því að viðburðum verði streymt til að auðvelda þátttöku. Einnig er til skoðunar að upptökur að viðburðum verði aðgengilegar eftir því sem kostur gefst á.Þá hafa verið lögð drög að grunnnámskeiði í sýnatökum á menguðum jarðvegi i samstarfi við Umhverfisstofnun og Norges Geotekniske Institutt. Á námskeiðinu, sem yrði haldið 16. og 17.október ef næg þátttaka fæst, verður farið í aðferðir við sýnatöku, hvernig skuli staðið að undirbúningi fyrir sýnatökur og staðlar sem um sýnatökur gilda auk þess sem farið verður í vettvangsferð til sýnatöku. Heilbrigðisfulltrúar eru hvattir til að sækja námskeiðið og öðlast þekkingu til að bæði geta sjálfir staðið að sýnatöku og ekki síður til að öðlast færni til að meta hvort rétt er staðið að sýnatökum t.d. vegna áhættugreiningar sem unnin er í samræmi við reglugerð nr. 1400/2020 um mengaðan jarðveg. Nánari upplýsingar um námskeiðið og kostnað koma á heimasíðu félagsins<a data-mce-href="http://www.fumis.is" href="http://www.fumis.is"> www.fumis.is</a> á næstu vikum. Stefnt er að því að uppsetning námskeiðsins fullnægi kröfum til að hægt verði að sækja um styrk fyrir þátttöku í starfsmenntasjóð BHM en upplýsingar um það munu koma á heimasíðuna. Námskeiðinu verður hvorki streymt né verða upptökur aðgengilegar enda er félagið ekki eigandi að því efni.&nbsp;<figure id="figure-bs2z2kux2flxkfuz2j"><img id="bs2z2kux2flxkfuz2j" src="https://cdn.durable.co/shutterstock/23B8GBQdqfXKevAGh4YFJk5nDACLDWQR5sYfeJZAZmGSsnyTDQfY24fTjvXmhLYy.jpeg" alt="A lot of waste is disposed of in the waste disposal pits. Loaders is working on a mountain garbage. Aerial view and top view." title="A lot of waste is disposed of in the waste disposal pits. Loaders is working on a mountain garbage. Aerial view and top view." class="object-cover bg-gray-100 rounded-lg md:rounded-xl lg:rounded-2xl" style="aspect-ratio: 16/9; object-position: center center;" data-corners="default" data-aspect="16:9" data-caption="" data-positionx="undefined" data-positiony="undefined" data-fullwidth="false" data-mce-src="https://cdn.durable.co/shutterstock/23B8GBQdqfXKevAGh4YFJk5nDACLDWQR5sYfeJZAZmGSsnyTDQfY24fTjvXmhLYy.jpeg" data-mce-style="aspect-ratio: 16/9; object-position: center center;"></figure><h2>Aðild að félaginu – heilbrigðisfulltrúar hvattir til að taka þátt</h2>Aðild að félaginu er opin öllum sem hafa áhuga á málefnum mengunar í jarðvegi og yfirborðs- og jarðvatni. Félagsgjöld eru engin eins og er. Sótt er um aðild með því að senda tölvupóst á netfangið fumis@fumis.is.Félagið er með heimasíðu <a data-mce-href="http://www.fumis.is" href="http://www.fumis.is">www.fumis.is</a> þar sem ætlunin er að ýmsar upplýsingar um málefni er varða mengun á jarðvegi, grunn og yfirborðsvatni verði aðgengilegar með tíð og tíma, auk upplýsinga um félagið, upptökur af fræðsluviðburðum og hvað er framundan í starfinu. Þá er einnig kominn facebook síða það sem efna má til umræðna, setja inn fróðleik og auglýsa viðburði félagsins.Stjórn FUMÍS hvetur heilbrigðisfulltrúa til að taka þátt í starfinu og sækja fræðsluviðburði. Heilbrigðiseftirlitssvæðin standa frammi fyrir auknum áskorunum vegna mengunar í jarðvegi, grunn- og yfirborðsvatni og getur félagið verið góður bakhjarl að hafa í þeim áskorunum.&nbsp;Guðjón Eggertssonheilbrigðisfulltrúi HERhöfundur er ritari í stjórn FUMÍS

FUMÍS—Fagfélag um mengun á Íslandi

Cryptosporidium tegundir eru frumdýr sem lifa í smágirni sýktra manna og dýra (einkum kálfa). Tvær tegundir valda mestum fjölda sýkinga hjá fólki, Cryptosporidium parvum sem smitar bæði menn og dýr og Cryptosporidium hominis sem smitar eingöngu fólk.Sýkillinn skilst út með hægðum, getur mengað hendur og yfirborð og þannig borist manna á milli. Sýkilinn er einnig að finna í jarðvegi, mat og vatni þar sem sýktir menn eða sýkt dýr hafa verið. Vatn er oft talið líkleg uppspretta smits.&nbsp;Meðgöngutími, þ.e. tími frá smiti þar til einkenni koma í ljós er einn til tólf dagar, oftast tveir til tíu dagar eftir að smitun átti sér stað.Einkenni eru misslæm og eru sumir einkennalausir. Helstu einkenni eru niðurgangur, lausar og vatnskenndar hægðir, magakrampi, ólga í maga og væg hitahækkun.&nbsp;Frískir einstaklingar losa sig við sýkilinn og verða einkennalausir á þremur til fjórum vikum.&nbsp;Ónæmisbældir einstaklingar losa sig síður við sýkilinn og geta verið með langvarandi sýkingu sem ekki batnar.Greining smitaðra fer fram með PCR prófi á saursýnum. Greiningarnæmni PCR er meiri en með smásjárskoðun sem áður var notuð svo greindum tilfellum í fyrra fjölgaði um 50 fram yfir árið á undan.<figure id="figure-anobydt60mlxkfhx5k"><img id="anobydt60mlxkfhx5k" src="https://cdn.durable.co/blocks/fubilPQcKC9ZjdZdN5EZOtfWcN0Jb30pd6QWzo2BsNrt2DUi7dWCmuZCnUho1sa2.jpg" alt="Sunset Picnic" title="Sunset Picnic" class="object-cover bg-gray-100 rounded-lg md:rounded-xl lg:rounded-2xl" style="aspect-ratio: 16/9; object-position: center center;" data-corners="default" data-aspect="16:9" data-caption="" data-positionx="undefined" data-positiony="undefined" data-fullwidth="false" data-mce-src="https://cdn.durable.co/blocks/fubilPQcKC9ZjdZdN5EZOtfWcN0Jb30pd6QWzo2BsNrt2DUi7dWCmuZCnUho1sa2.jpg" data-mce-style="aspect-ratio: 16/9; object-position: center center;"></figure><h2>Fyrirbyggjandi aðgerðir – Gott hreinlæti</h2>Handþvottur með vatni og sápu eftir salernisferðir, eftir snertingu við dýr og fyrir alla meðferð matvæla. Þvo hendur eftir bleyjuskipti jafnvel þótt notaðir hafi verið hanskar.Cryptosporidium er harðger sýkill sem getur lifað lengi utan líkama og hann er ónæmur fyrir sótthreinsunarefnum sem innihalda klór eða alkóhól.Forðast þarf að gleypa ómeðhöndlað yfirborðsvatn eða sundlaugavatn.Æskilegt er að þvo og/eða afhýða hrátt grænmeti og ávexti fyrir neyslu.<figure id="figure-rhmk3eycf8lxkfiou4"><img id="rhmk3eycf8lxkfiou4" src="https://cdn.durable.co/shutterstock/7BikI4GtGMzgt4nQoj1Rpuy1LT24In7EdeFqe83AmsWDw2JDKxAMxbAy2L2YeBHZ.jpeg" alt="Washing Hands, Global Handwashing Day" title="Washing Hands, Global Handwashing Day" class="object-cover bg-gray-100 rounded-lg md:rounded-xl lg:rounded-2xl" style="aspect-ratio: 16/9; object-position: center center;" data-corners="default" data-aspect="16:9" data-caption="" data-positionX="undefined" data-positionY="undefined" data-fullWidth="false"/></figure><h2>Viðbrögð við stökum sýkingartilfellum eða faraldri</h2>Þeir sem eru með staðfesta sýkingu mega ekki fara í sund eða potta á meðan einkenni eru til staðar og æskilegt er að ef staðfesting eða grunur er um sýkingu sé ekki farið í sund í 2 vikur eftir að einkennum líkur. Þetta er sérstaklega mikilvægt fyrir bleyjubörn.&nbsp;Smitaðir ættu ekki að mæta til vinnu fyrr en 2 dagar eru liðnir frá síðustu einkennum.Smitaðir ættu að forðast meðhöndlun matvæla þar til 3 dagar eru liðnir frá síðustu einkennum.&nbsp;Börn með einkenni mega ekki vera á leikskóla eða í skóla á meðan þau eru með einkenni og þar til tveir dagar eru liðnir frá síðustu einkennum (niðurgangi).&nbsp;Hafi börn verið veik eru forráðamenn þeirra í aukinni hættu á veikindum. Mælt er með vandlegum þrifum á salernum og/eða bleyjuskiptisvæðum og yfirborðsflötum þar í kring með vatni og sápulausn og að leikföng séu þrifin í uppþvottavél, þvottavél og þurrkara á háum hita eða strokið af með sápulausn í vatni.&nbsp; Harpa Lind Björnsdóttir heilbrigðisfulltrúi hjá HER tók samanUpplýsingar teknar af vefsíðu embættis landlæknis og CDC og aðlagaðar aðstæðum.<a data-mce-href="https://island.is/smitsjukdomar-ao" href="https://island.is/smitsjukdomar-ao">https://island.is/smitsjukdomar-ao</a> &nbsp;- undir Launsporasýking<a data-mce-href="https://www.cdc.gov/parasites/crypto/childcare/outbreak.html" href="https://www.cdc.gov/parasites/crypto/childcare/outbreak.html">Responding to Crypto Outbreaks at Childcare Facilities | Cryptosporidium | Parasites | CDC</a>

Fræðsla um Cryptosporidium

Stack of old, broken and obsolete laptop pc computer for repair and recycle

Raftækjaúrgangur er vaxandi vandamál á heimsvísu. Á hverju ári leggja Sameinuðu þjóðirnar (Unitar - United Nations Institute for Training and Research) mat á hversu mikill raftækjaúrgangur fellur til árlega. Í samantekt stofnunarinnar fyrir árið 2022 er talið að 62 milljónum tonna raftækja hafi verið fargað. Raftækjaúrgangur hefur aukist um 82% síðan árið 2010 og í fyrrahaust vakti Alþjóðaheilbrigðisstofnunin (WHO) athygli á þeirri miklu mengun og hættu sem raftækjaúrgangur orsakar. Talið er að mengunin skapi ekki síst heilsufarstengd vandamál hjá börnum og konum. &nbsp;Á Íslandi er áætlað að um 7000 tonn af raftækjaúrgangi falli til árlega en einungis 30-40% skili sér í endurvinnslu. Ýmis átaksverkefni hafa verið sett á laggirnar til að auka skil á raftækjum til endurvinnslu en þrátt fyrir það hafa skilatölur ekki hækkað. Átaksverkefnin hafa gengið út á fræðslu almennings og færa söfnunarkassa nær almenningi. Árangurinn hefur látið á sér standa en til dæmis skilaði söfnunarátak Umhverfisstofnunar og Úrvinnslusjóðs árið 2020 nánast engum árangri. Sveitarfélög hafa reynt að vera með söfnunarbíl fyrir minni rafræki í hverfunum en ekki er að finna upplýsingar um árangur verkefnisins. &nbsp;Í júní 2021 var gefin út stefna í úrgangsmálum á Íslandi með yfirskriftinni „Í átt að hringrásarhagkerfi“. &nbsp;Þar er meðal annars lögð áhersla á nauðsyn þess að auka söfnun á raf- og rafeindatækjaúrgangi og uppfylla söfnunarmarkmið um 65% endurskil sem tók gildi árið 2019. &nbsp;Engar aðgerðir, sem stefnt er á varðandi raftækjaúrgang, hafa komið til framkvæmda. &nbsp;<figure id="figure-z7wyx80ipxlxketwt9"><img id="z7wyx80ipxlxketwt9" src="https://cdn.durable.co/shutterstock/37TJV8m4dUXYcdY0r7vd4Muky2pX8jTNKubV7bRHR5a631v0DjNJzP9jX6ZMdosb.jpeg" alt="Paper box with Computer Hardware part electronic waste isolated on white background" title="Paper box with Computer Hardware part electronic waste isolated on white background" class="object-cover bg-gray-100 rounded-lg md:rounded-xl lg:rounded-2xl" style="aspect-ratio: 16/9; object-position: center center;" data-corners="default" data-aspect="16:9" data-caption="" data-positionx="undefined" data-positiony="undefined" data-fullwidth="false" data-mce-src="https://cdn.durable.co/shutterstock/37TJV8m4dUXYcdY0r7vd4Muky2pX8jTNKubV7bRHR5a631v0DjNJzP9jX6ZMdosb.jpeg" data-mce-style="aspect-ratio: 16/9; object-position: center center;"></figure>Af ofangreindu má sjá að nauðsynlegt er að grípa til annarra aðgerða en þeirra sem nú þegar hafa verið reyndar án merkjanlegs árangurs. Það er lykilatriði að skilja hvað hindrar fólk í að skila inn raftækjaúrgangi og því þarf að skoða hegðun og viðhorf almennings til endurvinnslu og endurnýtingar á raftækjum. Tillögur að úrlausn þurfa að byggja á slíkri skoðun. &nbsp;Þessa aðferðafræði hafa nokkur lönd nýtt og í Bretlandi starfar teymi sem kallast The Behavioural Insights Team (BIT) sem skoðar hvernig hegðun fólks mótast af mismunandi þáttum. Þetta teymi hefur gert heildstæða rannsókn á áhuga almennings á grænum valkostum. Teymið komst að því að 90% almennings vildi gjarnan endurvinna með einum eða öðrum hætti og að um 79% almennings var reiðubúinn til að láta gera við hluti og endurnýta. &nbsp;Margt hefur verið reynt og skoðað í þessum efnum. Áhrif góðs aðgengis að söfnunarstöðum raftækjaúrgangs eru til staðar og tilraunaverkefni í Cambridge í Englandi sýndi skil raftækja aukast með fjölgun söfnunarstaða. Aukning í skilum sást þegar söfnunarstaðir voru gerðir meira áberandi t.d. málaðir í skærum litum. Fræðsla um mikilvægi raftækjaskila til endurvinnslu þarf að vera markviss og skýr þannig að allir viti hvað hægt er að endurvinna. Umhverfisstofnun Bandaríkjanna telur að stór hluti raftækja endi í urðun einfaldlega vegna þess að almenningur veit ekki betur. Sýnt hefur verið fram á að merkingar með límmiðum sem á stendur „endurvinnanlegt“ skila árangri og auka meðvitund almennings um endurvinnslu og endurnýtingu. Skilagjöld á gömul raftæki hafa verið notuð sem hvatning sem virkar vel því fólk fær strax umbun. &nbsp;Fyrirtæki á Íslandi hafa notað skilagjöld með ágætum árangri. &nbsp;<figure id="figure-r579sefbelxkex4l3"><img id="r579sefbelxkex4l3" src="https://cdn.durable.co/blocks/ahJsT07cL8M6rEy4jzYgKIrKJ5qXtCExYeYoYESySFjJIt6ul4JOpf0OkjQbK6lZ.png" alt="Young people in conversation" title="Young people in conversation" class="object-cover bg-gray-100 rounded-lg md:rounded-xl lg:rounded-2xl" style="aspect-ratio: 16/9; object-position: center center;" data-corners="default" data-aspect="16:9" data-caption="" data-positionx="undefined" data-positiony="undefined" data-fullwidth="false" data-mce-src="https://cdn.durable.co/blocks/ahJsT07cL8M6rEy4jzYgKIrKJ5qXtCExYeYoYESySFjJIt6ul4JOpf0OkjQbK6lZ.png" data-mce-style="aspect-ratio: 16/9; object-position: center center;"></figure>Mjög áhugavert er að sjá í rannsókn BIT að 90% bresks almennings telur að stjórnvöld eigi að hvetja til meiri endurnotkunar og viðgerða á raftækjum. Þarna er samhljómur við nýjar reglur Evrópusambandsins sem hvetja til aukningar á viðgerðum á biluðum og skemmdum vörum með það markmið að draga úr sóun í hagkerfinu og neikvæðum umhverfisáhrifum. Sambærilegar reglur eru á stefnuskrá íslenskra stjórnvalda þó þær hafi ekki komið til framkvæmda. Tillögurnar byggja á einhvers konar endurgreiðslu til almennings á viðgerðarkostnaði en nauðsynlegt er að slíkar endurgreiðslur séu einfaldar og auðveldar í framkvæmd. Ákveðin hætta er á að endurgreiðslufyrirkomulag geti orðið of flókið í framkvæmd og það sæki ekki allir um endurgreiðslu sem eiga rétt á henni. Mögulegt er að endurgreiðsla yrði því ekki sá hvati sem henni er ætlað að vera.Til að auka viðgerðir og endurnýtingu raftækja þarf fyrst og fremst viðhorfsbreytingu, bæði hjá stjórnvöldum og almenningi. &nbsp;Stjórnvöld þurfa að stíga inn og gera almenningi auðveldara að endurnýta og endurvinna. Viðgerðir á raftækjum þurfa að vera raunhæfur og hagkvæmur valkostur þannig að almenningur hugsi um viðgerð sem fyrsta val og kaup á nýjum hlut sé í öðru sæti. Í dag eru hvatar til viðgerða fáir, varahlutir og viðgerðir eru dýrar samanborið við verð á nýju raftæki. Fyrir um ári síðan var sett af stað átak í Austurríki þar sem hver viðgerð á raftæki var niðurgreidd um allt að 200 evrum. Á einu ári voru 560 þúsund niðurgreiðslur nýttar en gert hafði verið ráð fyrir nýtingu 400 þúsund niðurgreiðslna á þremur árum. Mun færri raftækjum er hent og viðskipti á verkstæðum blómstra. Þetta dæmi sýnir hvernig einföld og markviss aðgerð af hendi stjórnvalda getur haft mikil áhrif. &nbsp;&nbsp; Anna JóhannesdóttirHeilbrigðisfulltrúi&nbsp;Heilbrigðiseftirlit Reykjavíkur&nbsp;

Greinar og fréttir

Framtíð heilnæms umhverfis á Íslandi

Hvað er heilbrigðiseftirlit?

Meðferð og eldun á kjöthakki þ.m.t. hamborgurum

FUMÍS—Fagfélag um mengun á Íslandi

Fræðsla um Cryptosporidium

Raftækjaúrgangur, spennandi tækifæri stjórnvalda